Βοτανολογία - Αλχεμίλλη (Alchemilla)

Αγγλική ονομασία: Alchemilla, Lady’s Mantle
Επιστημονική ονομασία: Alchemilla Vulgaris
Άλλες ονομασίες: Αλχημίλλη, Αλχεμίλλα
Οικογένεια: Ροδοειδή (Rosaceae)
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Υπέργεια (φύλλα αποξηραμένα)


Μορφολογία – Γενικά Χαρακτηριστικά

Ποώδες, πολυετές και ανθεκτικό φυτό που φτάνει τα 50εκ. Έχει φύλλα πλατιά, λοβωτά, μαλακά στην υφή και κιτρινοπράσινου χρώματος. Τα άνθη, κιτρινοπράσινα κι αυτά, είναι μικροσκοπικά (3 με 5 χιλιοστά) και βρίσκονται συγκεντρωμένα σε φιόγκους. Το στέλεχος είναι χνουδωτό όπως και τα φύλλα. Οι ρίζες, πασσαλώδεις κι έρπουσες.

Προτιμά τα υγρά και πλούσια εδάφη και τη βρίσκουμε σε βοσκότοπους, λιβάδια, δάση αλλά και πετρώδη εδάφη σε Β. Ευρώπη και ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Νότιας. Στην Βρετανία απαριθμεί 11 είδη.

Στην Ελλάδα έχουμε διάφορες ποικιλίες της όπως την Οξύβολο στον Όλυμπο, Χέλμο στο Πήλιο, Αγροτική σε όλες τις πεδιάδες και την Κοινή στη Λακωνία και η οποία μας ενδιαφέρει για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες. Υπάρχει και η Άλπεως, αρκετά σπάνιο είδος που αποτελεί άριστο μελισσοτροφικό και κτηνοτροφικό.

Έχει γεύση ξηρή, πικρή και στυφή.

Περιέχει, μεταξύ άλλων, τανίνες, σαλικυλικό οξύ, σαπωνίνες, φυτοστερόλες, πτητικό έλαιο και πικρές ουσίες.


Ιστορία – Μυθολογία

Η ονομασία της προδίδει τη σχέση της με την αλχημεία και την ιδιαίτερη εκτίμηση που της είχαν οι αλχημιστές κατά το Μεσαίωνα οι οποίοι πίστευαν ότι, όταν κάθεται η δροσιά στα φύλλα της είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή της φιλοσοφικής λίθου.

Η αγγλική της ονομασία “lady’s montle” υποδηλώνει την ευεργετική επίδραση του φυτού σε πάσης φύσεως γυναικολογικά προβλήματα. Κάτι που φαίνεται και από την παρομοίωση των φύλλων της με το πέπλο της παναγίας σε μεσαιωνικούς πίνακες.


Συλλογή

Ανθίζει από το Μάη μέχρι και τον Αύγουστο και η συλλογή γίνεται από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο, κατά προτίμηση όμως, πριν τα μέσα Αυγούστου.

Ιδιότητες – Χρήση

Η κύρια και γνωστή της ιδιότητα, όπως προαναφέρθηκε, αφορά την ρύθμιση και ανακούφιση γυναικολογικών διαταραχών όπως δυσμηνόρροια, άτακτο κύκλο κλπ. Όταν δε χρησιμοποιηθεί στον καταιονισμό, μπορεί να ανακουφίσει από κνησμό και δυσάρεστες κολπικές εκκρίσεις που προκαλούνται από μολύνσεις των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Λέγεται επίσης ότι δρα ρυθμιστικά στις ορμονικές αλλαγές της εμμηνόπαυσης.

Όπως και τα περισσότερα βότανα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανακούφιση από ενοχλήσεις του πεπτικού όπως φλόγωση στομάχου και εντέρων και γαστρίτιδα και λειτουργεί ως στυπτικό ενάντια στις διάρροιες.

Οι πλύσεις και το κατάπλασμα από το χυμό της χρησιμοποιούνται σε πρηξίματα και πληγές και οι γαργάρες καταπραΰνουν τον ερεθισμένο λαιμό ή φάρυγγα λόγω της αντιφλεγμονώδης δράση της.

Άλλες χρήσεις:

Τα νεαρά, τρυφερά της φύλλα μπορούν να προστεθούν στις σαλάτες.

Χρησιμοποιείται επίσης στην κτηνιατρική σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας.

 

Μαθήματα Καλλυντικών - Αλόη (Aloe Vera)

Φυτική ουσία με μορφή γέλης ή χυμού που βρίσκεται στο εσωτερικό των φύλλων του φυτού Αλόης η οποία προέρχεται από την Ανατολική Αφρική. Ήταν ήδη γνωστή στους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους για την ιδιότητά της να επουλώνει πληγές κάθε είδους.

Η αλόη, σαν κάκτος, αποτελείται σχεδόν εξολοκλήρου από νερό, περίπου 95% δηλαδή. Το υπόλοιπο μέρος αποτελείται από πολλά ενδιαφέροντα συστατικά όπως παράγωγα ανθρακινόνης (αλοϊνη, χρυσοφανικό οξύ, εμοντίνη, μπαρμπαλοίνη κ.α.), υδρογονάνθρακες, λιγνίνη, μαλικό οξύ, σαλικυλικό οξύ, στερόλες, λεκτίνες, σαπωνίνες, γελονίνες, χρωμόνες, ρητίνες, αμινοξέα (περίπου 20) καθώς και βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.

Από τα συστατικά της, αυτά που ενδιαφέρουν την κοσμετολογία είναι τα εξής:

Η λιγνίνη που θεωρείται ότι βοηθά στην διαστολή των αγγείων αυξάνοντας έτσι την διεισδυτικότητα και απορρόφηση των συστατικών των καλλυντικών στο δέρμα. Επίσης υποστηρίζεται πως διεγείρει τους ινοβλάστες συμβάλλοντας έτσι στην παραγωγή κολλαγόνου και συνεπώς στην ανανέωση των κυττάρων.

Οι πρωτεΐνες S-100, η Β-Σιτοστερόλη και οι λεκτίνες, τα οποία προάγουν την κυτταρική ανάπτυξη για επιδιόρθωση ιστών κι έτσι έχουμε ταχύτερη επούλωση πληγών αλλά και βελτίωση υπαρχόντων ουλών.

Τα αντιοξειδωτικά (βιταμίνες A,C,E και β-καροτίνη) όπου εξ’ αιτίας της παρουσίας τους, αποδίδονται στην αλόη αντιγηραντικές ιδιότητες.

Με βάση αυτά τα συστατικά και τις ιδιότητές τους, χρησιμοποιείται ευρέως στα καλλυντικά ως ουσία επουλωτική και αντιρυτιδική. Υποστηρίζεται δε ότι είναι υμενιογόνο μαλακτικό, ότι δημιουργεί δηλαδή προστατευτικό υμένιο στο δέρμα αποτρέποντας έτσι την απώλεια νερού από αυτό, κρατώντας το ενυδατωμένο.

Επίσης, είναι γενικώς γνωστή σαν πρώτη βοήθεια σε κάθε είδους πληγές και εγκαύματα, ηλιακά και μη, ενώ θεωρείται ιδανικό μαλακτικό για περιπτώσεις ξηροδερμίας καθώς και για το ευαίσθητο δέρμα του προσώπου.

Δεν έχουν αναφερθεί ανεπιθύμητες παρενέργειες από τη χρήση της, μόνο σπάνια κάποιος τοπικός ερεθισμός σε ευαίσθητα άτομα. Να τονίσω πως αναφέρομαι στη χρήση της σε καλλυντικά σκευάσματα και όχι στην αλόη ως χυμό που μπορεί να καταναλωθεί εσωτερικώς. Γι’ αυτή την περίπτωση θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο που αφορά τη φαρμακευτική χρήση της αλόης.


Αν και τα καλλυντικά που περιέχουν αλόη διαφημίζονται ως αντιρυτιδικά, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, όχι μόνο για την αλόη, αλλά και για οποιοδήποτε συστατικό, φυσικό ή μη, για το λόγο του ότι, καμιά ουσία δεν μπορεί να αναιρέσει την επίδραση του χρόνου στον οργανισμό μας παρά μόνο να ενισχύσει μερικώς την αντίστασή του στη φυσική φθορά με ποικίλους τρόπους. Η αντιγήρανση είναι ένας μεγάλος τομέας έρευνας στον οποίο πολλοί παράγοντες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Μέσα σε αυτούς είναι η διατροφή, η άσκηση, η κληρονομικότητα, ο τρόπος ζωής κλπ, και μόνο με τον σωστό συνδυασμό τους μπορεί να επιτευχθεί κάποιο αποτέλεσμα στην καθυστέρηση της γήρανσης αλλά όχι και στην αναίρεσή της.

*Θα πρέπει να τονίσω πως, για τη κατ οίκον εκμετάλλευση του ζελέ της αλόης, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί καθώς, το φύλλο της αλόης παράγει 2 ξεχωριστά υγρά, με διαφορετικές ιδιότητες κι επιδράσεις το καθένα. Το αυθεντικό ζελέ της αλόης είναι αυτό που βρίσκεται στο κέντρο του φύλλου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί αφού έχουμε αφαιρέσει το κιτρινοπράσινου χρώματος υγρό που περιβάλλει το ζελέ και είναι ερεθιστικό. Θα αναφερθώ με περισσότερες λεπτομέρειες επί του θέματος σε επόμενο άρθρο που θα αφορά της αλόη ως βότανο.

 

Βοτανολογία - Αγριμόνιο (Agrimonium)

Αγγλική ονομασία: Agrimony
Επιστημονική ονομασία: Agrimonia Eupatoria
Άλλες ονομασίες: Αγριμονιά, Αργεμώνη, Ευπατόριο, Φωνόχορτο, Ασπροζάκι
Οικογένεια: Ροδοειδή, Rosaceae, Αγγειόσπερμα
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Υπέργεια, Ρίζες


Μορφολογία – Γενικά χαρακτηριστικά

Ποώδες, διακλαδιζόμενο και πολύχρονο φυτό που φτάνει το 1 μέτρο. Τα στελέχη του είναι όρθια και φτάνουν μέχρι 30-40 πόντους. Έχει άνθη μικρά, αστεροειδή και χρώματος ανοιχτού κίτρινου τα οποία βρίσκονται πάνω και κατά μήκος των στελεχών του. Τα φύλλα είναι μεγάλα, οδοντωτά και λίγο χνουδωτά. Ο βλαστός είναι και αυτός χνουδωτός, κόκκινου χρώματος και ο καρπός φέρει αγκιστροειδή κέντρα.

Φυτρώνει σε όλα τα κλίματα, και είναι κοινό φυτό στην Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα. Στη Ζάκυνθο είναι γνωστό και ως Φωνόχορτο ενώ στην Κέρκυρα ως Ασπροζάκι. Βρίσκεται σε άκρες δρόμων, μονοπατιών, αγρών και σε μεγάλους φράχτες αλλά και σε ορεινά δάση.

Η γεύση του είναι στυφή, πικρή και δροσερή.

Περιέχει μεγάλη ποσότητα πυριτίου στο οποίο οφείλονται πιθανότατα και οι θεραπευτικές του ιδιότητες, αλλά και πικρές ουσίες, φλαβινες, μεταλλικά στοιχεία, πτητικό έλαιο, τανίνες, βιταμίνες B και K.

 

Ιστορία – Μυθολογία

Πήρε το όνομά του από τον Μιθριδάτη Ευπάτορο, βασιλιά του Πόντου ο οποίος ανακάλυψε την ιδιαίτερη χρήση του ως αντίδοτο δηλητηριάσεων.

Κατά τον 15^ο αιώνα αποτελούσε βασικό συστατικό ενός γιατρικού γνωστού ως «νερό του αρκεβουζίου» το οποίο χρησίμευε για τον καθαρισμό πληγών στο πεδίο μάχης.

Στην Ελλάδα τέλος, ήταν γνωστό ήδη κατά τους αρχαίους χρόνους ως αντίδοτο δηλητηριάσεων.

 

Συλλογή

Ανθίζει από Μάη μέχρι Αύγουστο και η συλλογή γίνεται μεταξύ Ιουνίου και Αυγούστου.

Συνίσταται η χρησιμοποίησή του την ίδια ημέρα καθώς με την αποξήρανση χάνει μέρος της γεύσης και οσμής του.


Ιδιότητες – Χρήση

Η κυριότερη ιδιότητα του φυτού αφορά την αντιμετώπιση φλεγμονών του λαιμού και των βλεννογόνων του στόματος (χρόνια φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα, λαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα, βήχας, άφθες, μυκητιάσεις).

Επίσης σημαντική είναι η συμβολή του στην καταπολέμηση παθήσεων του πεπτικού (δυσπεψία, κωλικούς, δυσεντερία) καθώς και η βοήθεια που προσφέρει στην ανακούφιση από τη διάρροια και τους εμετούς λόγω της στυπτικής του ιδιότητας.

Όπως προαναφέρθηκε, χρησιμοποιούνταν ευρέως από αρχαιοτάτων χρόνων για τον καθαρισμό πληγών αλλά και βοήθημα έναντι ερεθισμών, εκζέματος και γενικώς διαφόρων δερματικών παθήσεων.

Εκτός των παραπάνω ιδιοτήτων, το αγριμόνιο χρησιμοποιείται και σε παθήσεις του συκωτιού και της σπλήνας, αλλά και ως διεγερτικό της χολής και βάση της διουρητικής του ιδιότητας, είναι επίσης ιδιαίτερα χρήσιμο σε λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.

Τέλος, θεωρείται ότι μπορεί να λειτουργήσει ευνοϊκά σε περιπτώσεις ρευματισμού και αρθριτικών.

Τρόποι χρήσης:

Βραστάρι με προσθήκη μελιού για γαργάρες, σε άφθες στόματος και φάρυγγα, σε ερεθισμένο λαιμό και λαρυγγίτιδες, λειτουργεί ως στυπτικό.

Κατάπλασμα φύλλων για μώλωπες, πρηξίματα, στραμπουλήγματα. Επίσης για ημικρανίες.

Βάμμα για φλεγμονές και λοιμώξεις ουροποιητικού.

Πλύσεις με το έγχυμα βοηθούν τον καθαρισμό πληγών αλλά και σε ερεθισμούς, έκζεμα κλπ.

ΠΡΟΣΟΧΗ!! Λόγω της στυπτικής του δράσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από άτομα με δυσκοιλιότητα.

 

Καλλιέργεια

Για την καλλιέργειά του, χρειάζεται πλούσιο και υγρό έδαφος. Η σπορά γίνεται σε βάθος 10 εκατοστών την άνοιξη, με ελαφρύ σκέπασμα και κατά την ανάπτυξη, χρειάζεται συχνά σκαλίσματα.

 

 

Μαθήματα Καλλυντικών - Αλλαντοϊνη (Allantoin)

Χημικώς ονομάζεται διοξοϊμιδαζολιδινυλουρία και ανευρίσκεται σε φυτά με δημοφιλέστερη πηγή το εκχύλισμα ριζών σύμφυτου, καθώς και σε ζώα, βακτήρια και θηλαστικά, εκτός των ανθρώπων και των πιθήκων. Από τα φυτά το βρίσκουμε πέρα από το σύμφυτο και στον καπνό, στο χαμομήλι, στα ζαχαρότευτλα και στο φύτρο σταριού ενώ στα θηλαστικά παράγεται ως υποπροϊόν του καταβολισμού των πουρινών όπου έχουμε οξείδωση του ουρικού οξέως. Επίσης, παράγεται και συνθετικώς.

Έχει μορφή άσπρης κρυσταλλικής πούδρας, χωρίς οσμή και γεύση. Διαλύεται στο ζεστό νερό και την αλκοόλη. Οι συγκεντρώσεις της κυμαίνονται από 0,1% μέχρι και 2% και, παρά τη χαμηλή αυτή συγκέντρωση, είναι εξίσου αποτελεσματική.

Είναι γνωστή κυρίως για τις μαλακτικές και τις ήπια επουλωτικές της ιδιότητες κάτι που οφείλεται στην κερατολυτική της ικανότητα, να μαλακώνει δηλαδή την κερατίνη βοηθώντας έτσι την συγκράτηση νερού στο δέρμα, αλλά και στην ικανότητά της να προάγει τον πολλαπλασιασμό και ανανέωση των κυττάρων. Επίσης, διαθέτει πολύ καλή συμβατότητα με το δέρμα.

Χρησιμοποιείται έτσι, σε προστατευτικές κρέμες, σε λοσιόν για μετά το ξύρισμα ή τον ήλιο, σε σκευάσματα για μικροερεθισμούς και γενικώς σε κάθε λογής προϊόντα που προορίζονται για ξηρό δέρμα, μικροτραυματισμούς, εγκαύματα και ηλιακά εγκαύματα, ουλές, σκασμένα χείλη, συγκάματα κλπ.

Επίσης, είναι καλός παράγοντας στοματικής υγιεινής και χρησιμοποιείται έτσι σε οδοντόκρεμες, στοματοπλύματα και παρεμφερή προϊόντα στοματικής υγιεινής.

Χρησιμοποιείται ακόμη και σε φαρμακευτικά σκευάσματα για δερματικές παθήσεις όπως ακμή, έκζεμα, ψωρίαση αλλά ακόμη και οι δερματικά υγιείς μπορούν να επωφεληθούν από τη χρήση της καθώς προσφέρει λείο, απαλό και υγιές δέρμα.

Πέρα από την αλλαντοϊνη, χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά και οι ενώσεις της με διάφορες ιδιότητες πχ: L-ασκορβικό οξύ (allantoin ascorbate) ως αντιοξειδωτικό, χλωρουδροξυαλουμίνιο (chlorohydroxyaluminium allantoinate) ως στυπτικό κ.α.

Τοπικός ερεθισμός μπορεί να συμβεί αλλά μόνο από τις χρησιμοποιούμενες ενώσεις της αλλαντοϊνης μιας και η αυτούσια αλλαντοϊνη, σε φυσική ή χημική μορφή, δεν είναι τοξική ή αλλεργιογόνος αντιθέτως, λειτουργεί προστατευτικά ενάντια σε τυχόν ερεθισμούς που μπορεί να προκληθούν από άλλα προϊόντα π.χ. σαπούνι, σκευάσματα με αλκοόλη κλπ.